Bank centralny – jego decyzje wpływają na twoje życie

Banki centralne pojawiły się w XVII wieku. Z biegiem czasu zmieniły się zadania, obowiązki, jak i instrumenty, jakimi mogą się posługiwać. Ale to co pozostało niezmienne, to idea, przemawiająca za ich działaniem. Główną motywacją funkcjonowania zarówno dla Riksbanku, czyli najstarszego banku centralnego na świecie, jak i współczesnych banków centralnych jest nie chęć zysku, ale efektywne budowanie rynku pieniężnego.
Czym zajmuje się bank centralny?
Dzisiejszy system bankowy można podzielić na dwa poziomy. Niższy poziom tworzą banki komercyjne, czyli takie, z których korzystamy na co dzień. Natomiast na drugim, wyższym poziomie znajduje się bank centralny, który jest w stanie zapobiec implozji finansowej czy gospodarczej. Najogólniej można powiedzieć, że bank centralny to instytucja odpowiadająca za politykę pieniężną danego państwa. Musi zarządzać nią tak, by kraj zrealizował swoje cele gospodarcze.
Funkcje banku centralnego
Wyróżnić można trzy najważniejsze funkcje banku centralnego. Pierwsza polega na emitowaniu pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego, gdyż jest on jedynym organem mogącym wprowadzać nowe pieniądze i wycofywać z obiegu zużyte. Funkcją banku centralnego jest także realizowanie zadań jako „bank banków”. Dba on o stabilność i zaufanie do krajowego systemu bankowego. W sytuacji, gdy jakiś bank komercyjny utraci płynność finansową, bank centralny udziela mu kredytu. Trzecia funkcja polega na pełnieniu misji centralnego banku państwa. Może on udzielać pożyczek dla rządu oraz prowadzić obsługę bankową budżetu państwa.
Instrumenty banku centralnego
By móc zrealizować swoje cele, bank centralny musi szczególnie dążyć do utrzymania stabilności cen, czyli do niskiej inflacji. W tym celu wykorzystuje trzy podstawowe instrumenty polityki pieniężnej: stopę rezerw obowiązkowych, operacje otwartego rynku, a także stopę procentową.
Stopa rezerw obowiązkowych
Banki komercyjne muszą nadzorować minimalne rezerwy gotówkowe. Ich wysokość ustala bank centralny. Może on zmieniać wysokość tej stopy, a przez to zapobiegać nadmiernej ekspansji kredytowej. Gdy zmniejszana jest stopa rezerw obowiązkowych, wtedy banki komercyjne mogą udzielać swoim klientom więcej kredytów, a podaż pieniądza rośnie. Zaś w sytuacji odwrotnej, gdy stopa rezerw obowiązkowych jest zwiększana, banki posiadają mniej pieniędzy na udzielanie kredytów i zmniejszona jest podaż pieniądza.
Operacje otwartego rynku
Ten instrument banku centralnego polega na wpływaniu na podaż pieniędzy przez nabywanie lub sprzedawanie papierów wartościowych bankom. Daje to możliwość regulowania ilości pieniędzy w obiegu, wpływania na płynność banków komercyjnych, a także dostosowania podaży pieniądza do potrzeb gospodarczych państwa. Gdy bank centralny nabywa papiery wartościowe, wtedy banki prywatne dysponują większą ilością pieniędzy na kredyty dla klientów. A kiedy je sprzedaje, ilość środków pieniężnych w komercyjnych bankach zmniejsza się.
Stopy procentowe
Głównym instrumentem, z którego korzysta bank centralny jest stopa procentowa. Jest to innymi słowy podstawowa cena pieniądza w gospodarce. Bank centralny ustala poziom stopy krótkoterminowej, czyli kwoty pobieranej od banków prywatnych za pożyczanie środków finansowych. Bardzo istotny jest związek między stopami procentowymi ustalanymi przez bank centralny, a stopami rynkowymi. Mówiąc krótko to od banku centralnego zależy oprocentowanie kredytów zaciąganych przez obywateli. Poprzez zmianę stopy procentowej może on regulować koszt pieniądza w gospodarce oraz wpływać na ilość zaciąganych w kraju kredytów. Gdy ustalona zostaje niska stopa procentowa, wtedy dąży się do zwiększenia ilości pieniędzy w gospodarce. Kiedy zaś jest podwyższana, to ilość pieniędzy na rynku zmniejsza się, a zagraniczni inwestorzy częściej inwestują swoje pieniądze w danym kraju.
Zadania banku centralnego
Do głównych zadań banku centralnego w ramach funkcji emisyjnej należy kontrola ilości emitowanych środków pieniężnych (także bezgotówkowych), ustalanie wzorów oraz wymiana zużytych banknotów i monet. Natomiast w ramach spełniania funkcji banku centralnego kraju do jego zadań zaliczyć można m.in. prowadzenie i rozliczanie systemu rachunków państwa czy kupno i sprzedaż walut na rzecz państwa. Jako bank banków ma też zadanie prowadzenia lokaty banków prywatnych, ustalanie trybu, formy i zasady udzielania im kredytu. Bank centralny stanowi także o polityce walutowej oraz bezpieczeństwie systemu bankowego. Oprócz wymienionych funkcji, najważniejszym i długoterminowym zadaniem banku centralnego jest utrzymywanie stabilności cen, a więc kontrolowanie, by wartość nabywcza pieniędzy nie spadła.
Rola banku centralnego w gospodarce
W prawie każdym państwie działa bank stojący na czele rynku finansowego. Jego celem jest kontrola, nadzór i regulacja działalności banków komercyjnych, a także prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa. Takie zadanie spełnia w gospodarce rynkowej bank centralny. Gdy gospodarce danego państwa grożą kłopoty, tylko bank centralny może tak „manipulować” podażą pieniądza, aby kraj osiągnął swoje cele gospodarcze.